Dom Pracy Twórczej CIĄŻEŃ

Zespół pałacowy w Ciążeniu jest niewątpliwie jednym   z   najciekawszych i największych założeń reprezentujących rokokową architekturę na terenie Wielkopolski. Pierwsze wzmianki o istnieniu Ciążenia pochodzą z drugiej połowy XIII w. Janko z Czarnkowa wspomina w swej kronice o pięknych ogrodach otaczających siedzibę biskupią. Obecny pałac wraz z   galerią pawilonem i oficyną zbudowany został dla bpa Teodora Czartoryskiego. Data rozpoczęcia budowy pałacu nie jest znana. Wiadomo, że w roku śmierci fundatora (1788) pałac był już wzniesiony, ale nie wykończony. Dopiero po objęciu pałacu przez bpa Ignacego Raczyńskiego został ukończony i otoczony równocześnie parkiem.

W roku 1818 następuje konfiskata i inkameracja dóbr biskupich. Pierwszym prywatnym właścicielem majątku Cążeńskiego był Wacław Gutakowski, adiutant cara Aleksandra I. W rękach rodziny Gutakowskich pozostawał do   roku 1860. Później stał się własnością innych rodzin ziemiańskich (Golczów, Dąbskich, Zakrzewskich, Gerliczów). Po wojnie od 1946 do 1964 r. w pałacu znajdowała się szkoła podstawowa. Od 1969 roku pałac wraz  z  otoczeniem przejmuje Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, stając się siedzibą filii Biblioteki UAM i Domu Pracy Twórczej.

Zespół pałacowo-parkowy został wpisany do rejestru zabytków i został zaliczony do szczególnie ważnych dóbr kultury decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Poznaniu w 1949 roku.

W skład zespołu pałacowego będącego jednym z nielicznych przykładów wielkich dzieł epoki późnego baroku w  Wielkopolsce, wchodzi odrestaurowany pałac i oficyna oraz wymagający odrestaurowania i adaptacji budynek spichlerza z połowy XVIII wieku. Trzykondygnacyjny korpus główny założony na planie prostokąta posiada symetrycznie rozplanowane dwutraktowe wnętrze oparte na systemie amfiladowym. Zachowały się tutaj unikatowe dekoracje stiukowe, operujące bogatym repertuarem motywów zdobniczych.

Pałac otoczony jest parkiem o powierzchni 12 ha założonym w XVIII w., który posiada wiele dorodnych starych drzew. Do rejestru pomników przyrody została wpisana lipa drobnolistna o obwodzie pnia 520 cm i wysokości 29  m. Od bramy wjazdowej w kierunku wschodnim obrzeżną partię parku zamyka aleja lipowa. Południowa część parku opada trzema poziomami ku Warcie. Na tarasie środkowym znajdują się dwa stawy i kopiec widokowy z  widokiem na panoramę Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego. Od lat osiemdziesiątych trwają prace rewaloryzacji parku, wprowadzane są unikatowe nasadzenia jak miłorząb japoński, metasekwoja, cypryśnik błotny, karagana syberyjska, jarząb brzęk, jesion manna. Sąsiedztwo Wielkopolskiego Parku Krajobrazowego to perła przyrody w dolinie rzeki Warty ze względu na istnienie drzewostanów łęgowych, rzadkich gatunków zbiorowisk roślinnych, zwierzęcych i ptactwa (67% awifauny lęgowej kraju).

W Ciążeniu przechowywany był jeden z największych zbiorów literatury masońskiej w Europie, w tym zbiory lóż masońskich ze Śląska i Pomorza, rzadkie druki różokrzyżowców oraz współczesne wydawnictwa masońskie. Opracowane zbiory liczyły ok. 65,2 tys. woluminów. Najstarszą część zbiorów stanowiły siedemnastowieczne druki różokrzyżowców. Stare druki osiemnastowieczne liczyły kilka tysięcy tomów. Największa część zbiorów pochodziła z  XIX i XX wieku (do lat 1933/35). Znajdował się w nich również niewielki, lecz największy w Polsce, liczący 1,2 tys. woluminów zbiór literatury współczesnej. Obecnie księgozbiory te znajdują się w Bibliotece Uniwersyteckiej UAM w Poznaniu.

W opracowanych zbiorach masońskich Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu znajdują się wszystkie niemieckie encyklopedie wolnomularskie, część angielskich i francuskich, dużo opracowań o treści ogólnej dotyczących wszystkich zagadnień wolnomularstwa, podręczniki, literatura apologetyczna, polemiczna i propedeutyczna. Biblioteka posiada również wszystkie podstawowe bibliografie literatury wolnomularskiej, zbiór drukowanych katalogów bibliotek wolnomularskich oraz katalogów księgarskich rejestrujących druki masońskie. Licznie reprezentowane są mowy i zbiory mów wygłaszanych w lożach (zwłaszcza osiemnasto- i dziewiętnastowieczne) oraz dzieła zebrane najważniejszych autorów wolnomularskich. Kolejną grupę stanowią druki poświęcone filozofii, etyce, i myśli społecznej wolnomularstwa oraz jego stosunkowi do różnych wyznań chrześcijańskich i  niechrześcijańskich, a także związkom wolnomularstwa z rozmaitymi odłamami wiedzy tajemnej.

Historia wolnomularstwa obejmuje dzieje misteriów i bractw misteryjnych oraz bractw budowlanych od starożytności do czasów najnowszych, dzieje towarzystw tajnych i zakonu templariuszy, dzieje wolnomularstwa w  poszczególnych wiekach i krajach, dzieje wielkich lóż i  poszczególnych lóż. W zbiorach znajduje się kilkaset konstytucji i statutów wolnomularskich, a wśród nich pierwodruk konstytucji Andersena oraz statuty wolnomularskich fundacji charytatywnych i wolnomularskich stowarzyszeń naukowych i kulturalnych. Wiele interesujących druków dotyczy rytuałów i symboliki masońskiej. Znajdują się wśród nich katechizmy i instrukcje masońskie oraz rytuały systemów wolnomularskich, poszczególnych stopni i obrzędów, a także prace dotyczące ogólnych zagadnień symboliki wolnomularskiej i wyjaśniające znaczenie i rolę poszczególnych symboli. Ważną częścią zbioru są druki stowarzyszeń o charakterze i rytuałach zbliżonych do wolnomularstwa, a więc różokrzyżowców, Iluminatów, związków nawiązujących do zakonu templariuszy, żydowskiej organizacji B’nai  B’rith, druidów (niemieckich), Schlaraffsi, rotarian i innych organizacji. Ostatnim działem zbiorów jest literatura antymasońska z XVIII, XIX i XX wieku. Zbiory masońskie Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu należą do  największych w Europie. Specjaliści uważają, że zbiory te stanowią jedną z trzech podstawowych zbiornic źródeł do badań nad dziejami wolnomularstwa europejskiego.